Mở đầu: kẻ thù vô hình trong tâm người tu
- Trong Kinh Pháp Cú, Đức Phật dạy:
“Dù chinh phục ngàn quân trên chiến trường,
không bằng chiến thắng chính mình.”
Một trong những chướng ngại lớn nhất trên đường tu, không phải là nghèo khổ, bệnh tật hay ma chướng bên ngoài, mà là cái “ngã mạn” bên trong, vốn vô hình như gió, nhưng lại nặng nề như núi đá.
Cái “mạn” ấy, khi không được nhìn thấu, sẽ âm thầm phá hoại công phu tu tập, tạo nghiệp bất thiện, và ngăn chặn ánh sáng trí tuệ chiếu rọi vào tâm.
Thế nào là mạn?
Trong giáo lý nhà Phật, “mạn” là sự ngã mạn – kiêu ngạo, là cái tâm tự cao tự đại, thấy mình hơn người hoặc không chịu thua kém ai.
Dù được gọi chung là “mạn”, nhưng Phật pháp phân tích rất sâu sắc, cho thấy tâm mạn có tới 7 loại vi tế:
- Ngã mạn – Thấy mình hơn người
- Quá mạn – Thấy mình hơn cả người hơn mình
- Mạn quá mạn – Tự cho mình vượt trội một cách vô căn cứ
- Tăng thượng mạn – Tự cho mình đã chứng đạo, khi chưa chứng gì cả
- Ty mạn – Dù thua người nhưng vẫn nghĩ mình có gì đó hơn họ
- Ngụy mạn – Giả khiêm tốn nhưng trong tâm lại tự mãn
- Tà mạn – Chấp vào tà kiến, cho là chân lý và kiêu ngạo vì điều đó
Cái mạn này không chỉ nằm ở người chưa tu, mà rất thường thấy trong người tu lâu năm, hoặc những người có hiểu biết, địa vị, học rộng, tụng giỏi…
“Mạn cao hơn hư không” – vì không thể đo bằng mắt, nhưng làm cho tâm chúng ta xa đạo hơn cả ngàn dặm.
Vì sao mạn là gốc rễ của khổ đau?
Cái mạn khiến ta không học được nữa, vì thấy mình đã đủ.
Cái mạn khiến ta không nghe lời góp ý, vì cho rằng người kia kém mình.
Cái mạn khiến ta so sánh liên tục, sống trong cảm xúc hơn-thua, được-mất.
Cái mạn tạo nghiệp, vì từ mạn dễ sinh ra sân – ác khẩu – thô lỗ – phỉ báng người hiền.
Đức Phật từng dạy:
“Người trí không vì tài năng mà sinh mạn.
Người ngu, có chút hiểu biết liền sanh kiêu ngạo – đó là tự đốt mình trong vô minh.”
Biểu hiện vi tế của mạn trong người tu
Có những người tu hành nghiêm túc, nhưng không nhận ra mình đang rơi vào mạn:
- Nghe pháp nhiều rồi, nên không muốn học thêm
- Tụng kinh thuộc lòng rồi, nên chê người mới học là chậm hiểu
- Tham gia đạo tràng lâu năm, nên nghĩ mình có quyền chỉ đạo người khác
- Tự xưng là “tu cao, học rộng”, nhưng lòng còn ghét bỏ, so sánh
Tu lâu nhưng không chịu buông ngã – là giống như múc nước vào bình đã đầy.
Không thể tiếp nhận thêm ánh sáng trí tuệ nào.
Làm sao để diệt được tâm mạn?
1. thường xuyên quán chiếu về vô thường và vô ngã
Tất cả danh tiếng, hiểu biết, hình thức tu hành… chỉ là phương tiện tạm thời, không phải bản ngã cố định.
Hôm nay ta hiểu đạo, mai có thể mê lầm.
Hôm nay được khen, mai có thể bị chê.
Hiểu được vậy, ta sẽ bớt tự cao, và biết lắng nghe hơn.
2. gặp người giỏi thì học, gặp người kém thì thương
Thay vì hơn thua, hãy thấy ai cũng là tấm gương để soi lại chính mình.
Người giỏi – ta học theo.
Người kém – ta rèn tâm từ bi, khiêm nhường.
3. biết ơn và nhún mình – dù đang ở vị trí cao
Không ai thành tựu mà không nhờ cộng đồng, thầy tổ, Phật pháp nâng đỡ.
Lòng biết ơn sâu – sẽ ngăn cái ngã cao.
Người có trí càng cao, càng biết hạ mình.
Người tu phải làm nhỏ mình như hạt bụi
Có câu thiền ngữ rất hay:
“Muốn chạm đến đại ngã, phải buông tiểu ngã.”
Hư không có thể dung chứa tất cả – vì nó không có bản ngã.
Còn người tu càng chấp ngã, thì tâm càng hẹp hòi, hạn cuộc.
Chỉ khi nào ta làm mình như giọt sương nhỏ giữa trời bao la, mới thực sự thấm được vị ngọt của Pháp.